آمار و عددهایی که درآخرین کنفرانس جهانی تغییر اقلیم در پاریس ارائه شد بسیاری از شهروندان این کره ی آسیب پذیر را بهت زده کرد. دمای متوسط جهانی ازآنچه در توافقنامه ی مونترال در سال ۱۹۸۷ دولتها حفظ و توجه بهدعدم افزایش آنرا امضا کرده بودند و به آن متعهد شده بودند به نیمه راه خط قرمز خطر رسیده است . اما آنچه توجه گزارشگران و روزنامه نگاران و فعالان غیر وابسته به نهادهای دولتی فعال در حوزه ی محیطزیست را به نقد جدی واداشت این بود که گزارشها نشان میدادند تمام دی اکسی کربن تولیدی (گاز عمده از مجموع گازهای گلخانه ای باعث افزایش دما) را تعداد بسیار معدود و معلومی از شرکتها و موسسات بین المللی تولید میکنند و خوب پرسش اساسی این جاست که چه کسی در پشت منفعت طلبی این شرکتها و موسسات قرار دارد، که نمیتوان جلوی آنها را برای بازداری از یک آسیب مهم برای نسلهای آینده ، گرفت و چطور منفعت این اقلیت در مقابل منافع مربوط به سلامت و حیات میلیونها انسان و میلیاردها جاندار دیگر پر ارزشتر است.
کافیست نگاهی به بودجه ی تحقیقاتی کشورهای پیشرفته بیاندازیم و همینطور اعداد رسمی سایت سازمان جهانی محیط زیست ٫ با کنار هم گذاشتن این داده ها به روشنی میتوان تحلیل کرد که چطور سرمایه گذاری بر روی انرژی های نو کند و با بودجه ی کم پیش میرود و البته منحصر به تعدادی از کشورها. مطابق این امار میانگین تولید برق از انرژی خورشید در جهان تا سال ۲۰۱۲ تنها ۱۰۰ بیلیون کیلو وات بوده است و البته نزدیک به ۸۰ بیلیون کیلو وات آن مربوط به اروپاست.[1] این نشان میدهد که کشورهای فقیر ولی با پتانسیل بالای افریقایی که توان مالی دراین حوزه را نداشته اند و نیز کشورهایی که منابع انرژی فسیلی دارند هنوز به شکل جدی وارد این مقوله ی پر اهمیت نشده اند ،والبته با یک تفاوت آشکار، که این کشورها ٫ مثلن مجموعه کشورهای خاورمیانه از کل قاره ی آفریقا بیشتر دی اکسید کربن تولید میکنند[2] و در نهایت همین مجموع کشورهای کم بضاعت هستند که طبیعت یار بهتری هستند و در پیوند با همان چه که دارند.
اما موضوع تضاد فاحش عدم سرمایه گذاری کافی و فقر اقتصادی منجر به تبعیض در حق استفاده ازمنابع جهانی ٫ زمای که واردد مقوله ی آب آشامیدنی و مواد غذایی میشویم از این هم فاجعه بار تر است. سازمان جهانی توسعه در سال۲۰۱۳ اعلام کرد که میان کشورهای فقیر و نداشتن دسترسی به آب آشامیدنی ارتباط بسیار معنا داری وجود دارد.[3] به این ترتیب در مبحث دسترسی و نگهداری از منابع و در وضعیت پیشرفته تر تبدیل آب شور به شیرین و روشهای کار آمد ذخیره سازی آب ٫ همگی پول و سرمایه است که حرف اساسی را میزند.
گذشته از صرف منابع و سرمایه گذاری در حوزه های انرژی و آب و مواد غذایی که به نوعی بخشهای اساسی از پیشرفت و سرمایه گذاری در حوزه ی محیط زیست پایدار و ارتباط رشد اقتصادی با رشد پایدار محیطززیست به حساب میاید ٫ بخش مهم دیگری نیز در پیوند مستقیم با منافع اقتصادی وجود دارد . معاملات کوچک و بزرگ بر سر منابع طبیعی٫ در خشکی ٫ از قطع درختان و صاف کردن جنگلها و جاده کشی و کاوش معادن و تغییر کاربری زمینها به مرتع و زمینهای شهری گرفته تا کشتار حیوانات به خاطر اندامشان و گوشتشان و همینطور در دریا ، کشتیرانی و صید و ساخت و ساز در حریم دریا و شیرین کردن آب دریا و سرازیر کردن زباله و شیرابه به رودها و تالابها ، همه در پیوند با منابع و منافع صنایع است و سرمایه گذاران شرکتهای غول در انرژی و نفت و گاز.
اما موضوع مهم این است که بر خلاف آنچه ظاهر صنایع نشان میدهد در اغلب صنایع بزرگ هر روز تعداد افراد بیشتری کار خود را از دست میدهند و با فرآیند تغییر اقلیم و رشد نرخ بیابانزایی ، افراد بیشتری با از دست دادن کار و زمین و امنیت زنگی آواره و حاشیه نشین میشوند . در واقع حضور جمعیت بیشتر در کناره ی شهرهای پر جمعیت و رشد ناقواره ی شهرهای کلان جهان ٫ بدون پایه ی لازم مرتبط با فضای سبز و یا مثلن مشکلاتی مثل عدم دسترسی به لوله کشیهای آب و فاضلاب ٫و یا شهرسازی بی در نظر گرفتن امنیت لازم برای سیلاب و زلزله و همینطور بدون برنامه ی لازم برای سرمایه های زیر بنایی مورد نیاز در حوزه ی محیط زیست در یک فضای شهری از آسیبهای این گونه رشد شهری در حاشیه است.
در حوزه ی غذا نیز حرفهای بسیاری برای گفتن وجود دارد . کافیست به آمار سازمان جهانی فائو در اکسپو (بزرگترین نمایشگاه اقتصادی و عرضه ی محصولات متناسب با تم انتخابی در سطح جهان) میلان سال ۲۰۱۵[4] نگاهی بیاندازیم٫ به این ترتیب خواهیم دید که علارغم افزایش روز به روز قیمت مواد غذایی چطور ٫ کارگران روز مزد و فصلی در مزارع (بیشتر در کشورهای خاور دور) با سم و کودهای شمیایی بیشتر و استفاده از بذرهای دستکاری شده ی شرکتهای کشاورزی بزرگ ٫ سعی در راضی کردن صاحبان زمین و کارخانه های تولید مواد غذایی دارند و در پی تولید محصول بیشترند.در همین نمایشگاه که در ماههای آخر سال ۲۰۱۵ با تم مواد غذایی و انرژی زمین برگزار شد اعلام کردند که ۷۰ درصد کودکانی که در اثر سوء تغذیه هر ساله جان میدهند کودکان زیر ۵ سال هستند. به این ترتیب چرخه ای بر سیستم منابع محیط زیستی جهان و سرمایه های در جریان در این حوزه وجود دارد که تبعیض اقتصادی را توسعه میدهد و انحصار در بهره مندی از طبیعت را دامن میزند.
آنچه ما در ابعاد جهانی شاهد آن هستیم هر روز در مرزهای جغرافیایی خودمان هم به شکلی تکرار میشود.بودجه ی محیط زیست سال ۹۴ تنها ۰/۴ درصد نسبت به سال قبلش افزایش داشت[5] در حالیکه بحران بی آبی و کم شدن سطح آبهای زیر زمینی در ایران آسیبهای جدی و جبران ناپذیری ایجاد کرده است و این مبلغ در مقابل آن بسیار ناچیز است.
هنوز سدسازیها با تامین منافع مالی یک اقلیت ادامه دارد و همچنان سرازیر شدن پساب کارخانه های پتروشیمی به خلیج فارس و تالابهای آن حوزه بی پیگیری قانونی و یا جریمه ی نقدی جبرانی ادامه دارد . آش تصاحب زمینها در حوزه ی جنگل و رود و کوهستان و دریا برای ساختمان سازیهای سازمانی و هتل و پاساژ ، آنقدر شور شد که خامنه ای حکم حکومتی محیط زیستی[6] پر از تناقض اش را تحت عنوان ابلاغیه ای به قوای سه گانه و نهادهای دولتی ابلاغ داشت . از طرف دیگر همزمان با وجود تمام این مشکلات سوء مدیریت مجلس برای خوشامد وزارت نیرو وزرات کشاورزی قوانینی را در دستور کار قرار داد که چرخه ی منفعت اقلیت را تکرار میکرد مانند قانون در دست تدوین حق اراضی ٫ که به زمینخواران و متجاوزان به حریمهای منابع طبیعی عمومی مجوزقانونی میداد ٫ به شکلی قانونی کردن زمین خواری.
همیشه در پس آسیبهای محیط زیستی در این ابعاد منافع مالی گروههایی نهفته است که با تضعیف اولیه ترین حقوق انسانی و شهروندی و ندیده گرفتن شرایط زندگی در کشوری با منابع طبیعی و انرژی اندک برای زندگی و سلامت آیندگان تنها به سود دهیهای کوتاه حتی در بعضی مواقع ناچیز خود می اندیشند . ماجرای صنعت خودروسازی ایران و سدهای خالی و بدون آبی که هنوز صدها میلیون تومان باید صرف نگهداری و رفع و رجوعش کرد، همه مثالهایی از این دست است.
پروژه هایی هم وجود دارد که ممکن است فرصت اجرا پیدا نکنند و یا با تلاش افراد آگاه و فعال در حوزه ی محیط زیست متوقف و اخته شوند اما برای ایده پردازانشان که بعضن بی دانش و وجدان اجتماعی اند ، نان خوبی دارد . مثل پروژه های آب رسانی از شمال به جنوب و از فلان رود به فلان تالاب .
این داستان روی دیگری هم دارد منافع اقصادی و سودی که از هم راهی و هم آهنگی با طبیعت حاصل میشود. سرمایه گذار روی خودروهاو خانه ها و وسایل آشپزخانه ی سازگار با طبیعت و صنایع غذایی وکشاورزی وتوریست که در پیوند با زیست بوم محلی ومتناسب با اقلیم شان طراحی شده باشند ، می توانند دنیای جدیدی از سود های دوجانبه را برای سرمایهد گزارانشان در پی داشته باشند٫ سودی که ممکن است دردراز مدت ثمر دهد اما بسیارماندگارتر خواهد بود. سرمایه گذاری در مبحث آموزش و فرهنگ نیز از ضرورتهای رسیدن به محیط زیست پایدار است .راهی که آینده برای ادامه ی حیات به آن نیازمند است حتمن از دامن احترام و تعامل و سازگاری با اقلیم و زیست بوم میگذرد .
[1] Angus McCrone et al. Global Trends in Renewable Energy Investment 2013, Frankfurt School-UNEP Collaborative Centre for Climate and Sustainable Energy Finance: http://www.unep.org/pdf/GTR-UNEP-FS-BNEF2.pdf
[2] David Ramin Jalilvand, Renewable Energy for the Middle East and North Africa: Policies for a successful transition, February 2012, Friedrich-Ebert-Stiftung, http://library.fes.de/pdf-files/iez/08959.pdf
[3] United Nations Development Programme, Human Development Report 2013- The Rise of the South, Human Progress in a Diverse World, (in particular p.37), 2013, http://www.undp.org/content/dam/philippines/docs/HDR/HDR2013%20Report%20English.pdf
[4] Food and Agriculture Organization of the United Nations, The State of Food and Agriculture 2015- In Brief, November 2015, http://www.fao.org/3/a-i4953e.pdf & http://www.fao.org/publications/sofa/2015/en/?utm_source=faohomepage&utm_medium=web&utm_campaign=featurebar
[5] http://zistboom.com/fa/news/28141/%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%AC%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%AC%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7%E2%80%8C%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA